Курбуьах нэьилиэгэр кулууп улэтин историята
Сэрии иннинэ нэһилиэнньэ ортотугар агитационнай маассабай үлэни «ааҕар балаҕаннар» ыыталлара, кинилэр нэьилиэк сэбиэтин хонтуоратыгар сэбиэттэри кытта бииргэ үлэлииллэрэ. 1937с. 1 Курбуһахха ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн Окоемов Алексей Николаевич улэлээбитэ. II Курбуһах нэһилиэгэр уһун кэмңэ ааҕар балагаңңа Бурнашев Степан Петрович, Аммосов Макар Гаврильевич үлэлээбиттэрэ.
1952 сылтан нэһилиэктэргэ бѳдѳңсүйбүт колхозтар бѳһүѳлэктэригэр – Быччыылыкка уонна Балаҕаннаахха ааҕар балаҕаннар сельскэй кулууптарга уларытыллан тэриллибиттэрэ, Бала5аннаах кулуубугар сэбиэдиссэйинэн Аммосов Дмитрий Федорович үлэлээбитэ.
1956 сыллаахха саңа культура дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киирэн, Быччыылык сельскэй кулууба Уус-Күѳлүгэр кѳһѳрүллүбүтэ. Кулууп бастакы проегын, тутуутун Протопопов П.И салайбыта.
Уус-Күѳлүн саңа культуратын дьиэтин сэбиэдиссэйинэн культпросвет оскуоланы бүтэрбит Ушницкая Анастасия Матвеевна үлэлээбитэ. Саңа кулууп дьиэтэ оччотоогу кэмңэ оройуоңңа суох үлахан, киэң куоң, сырдык 250 киһи олорор саалалаах, ону таһынан болкуоннаах этэ. Кулууп дьиэтэ дьон киэһэ аайы түмсэр, дакылаат, лекция истэр, оонньуур-кѳрүлүүр, киинэ кѳрѳр дьиңнээх культурнай-сырдатар киининэн буолбута. Уус-уран самодеятельноска күнүскү күүстээх үлэ кэнниттэн нэһилиэнньэ бары араңата актыыбнайдык кыттара. Чурапчынан, онтон да элбэх сирдэринэн сылдьан гастроллаан биһирэбили ылбыттара. «Лоокуут уонна Ньургуһун» диэн драманы ситиһиилээхтик туруоран аатырбыттара.
1956-57 сс. самодеятельноьы керуугэ оройуонна 1 миэстэни ылбыта.
1957 сылга Саха сирин бастакы фестивалыгар 1 миэстэни ылбыта, оччотоо5у кэмнэ тыа кулууптарын улэтигэр улахан хамсааьыны онорбута. Ол иьин Саха АССР культуратын Министерствота Курбуьах кулуубун туьунан кинигэ бэчээттэппитэ. Бу сыл угустук гастроллаан 7000 солк. тахса харчыны киллэрэн, кулууп танас- сап буларыгар туттуллубута.
1957 сыллаахха Республика үрдүнэн тыа сирин кулууптарын кѳрүүгэ Уус-Күѳлүн кулууба үчүгэй үлэтинэн үтүѳ холобурун кѳрдѳрѳн Саха АССР Верховнай Советын Президиумун бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта. Ити сыл сэбиэдиссэй Анастасия Матвеевна культура үлэһиттэрин Москваҕа буолбут Бүтүн Союзтааҕы сүбэ мунньахтарыгар кыттар чиэскэ тиксибитэ.
Уус-Күѳлүн кулуубун-культуратын дьиэтин умнуллубат ѳйдѳбүнньүгүнэн элбэх киһи кыттыылаах аатырбыт улахан драмалары, пьесалары: «Ини-бии», «Чуумпу кытыл», «Айаал», «Күкүр Уус», «Ситим быстыыта», «Сайсары» о.д.а. туруорбуттара буолар. Ити драмалар кѳрѳѳччү үрдук сыанабылын ылалларыгар 1968-69 сылларга интернат-оскуола учууталынан үлэлээбит, биллиилээх артыыс Петр Петрович Пестряков уонна 1980-81 сс. учууталлаабыт айылҕаттан талааннаах туруорааччы-режиссер Николай Константинович Окоемов уо.д.а. улахан үтүѳлээхтэр.
Бу сыл саца кулууп дьиэтэ улэ5э киирбитин кэннэ Уус-Куелугэр аан бастаан киноустановка улэлээбитэ. Онно киномеханигынан Протопопов Иван Порфирьевич. 1962 сылтан 1973 сылга диэри Бурнашев Сестик Петрович улэлээбитэ. 1969 сылтан 26 сыл устата пенсия5а тахсыар диэри Винокуров Иван Федорович, онтон 2002 сылга диэри, киноустановка улэтин тохтотуор диэри, Карманилов Михаил Павлович киномеханиктарынан улэлээбиттэрэ.
1967-1979сс. Кулууп сэбиэдиссэйинэн Аммосов И.И. улэлээбитэ.
1970 с. кулуупка уус- уран салайааччы штата керуллубутэ.
1976 с. ССКП суурбэ бэьис съеьин керсе оройуоннаа5ы ыччат фестивалыгар 1 миэстэни ылары ситиспиттэрэ.
1979 с. Курбуьах кулууба «Бастын улэлээх кулууп» диэн дипломунан на5араадаламмыта.
1981 с. кулуупка капитальнай ремонт ыытыллыбыта, акылаата кетуллэн уларытыллан, истиэнэтэ бэс маьынан обшивкаламмыта. Итини Местников П.И. салайан улэлэппитэ. Ити курдук 122,3 кв м. бутун республика5а суох улахан сцена тутуллан улэ5э киирбитэ. Бу сыл Саха Комсомолун 60 сылыгар уонна ССКП 26 съеьигэр аналлаах агитбригадалары керуугэ 1 миэстэ буолбуттара.
1983-84 Оройуоңңа ыытыллар үгүс фестивалларга, кѳрүүлэргэ 40-50 киһилээх хорунан кыттан элбэх хайҕалы ылбыттара. Уус Күѳлүн кулуубун культуратын дьиэтин үңкүүһүттэрэ оройуон хас да тѳгүллээх дипломаннара, лауреаттара буолбуттара
1985 с. Ермолаев А.П. салайааччылаах ункууьуттэр белехтере «Танцует Якутия» диэн республикатаагы конкурска лауреат буолары ситиспиттэрэ.
1987 с. Гуляева Е.П. директордыыр кэмигэр кулуупка аан бастаан ВИА тэриллэн оройуонна биьирэбили ылбыта. Оччотоо5уга учугэй баянист суох эрдэ5инэ ырыаны эмиэ до5уьуоллууллара. Балалайка5а, гитара5а, мандолина5а В.Е. Бурнашева,С.П. Бурнашев, М.Н.Бурнашева, А.М Копырина, М.М. Охлопкова, Г.Г. Малгин учугэйдик оонньууллар этэ. Хомуска Е.Е.Местников, Д.В.Петухов. Онтон Местников Ф.Е. оройуонна, республика5а биллибитэ, лауреат буолбута. Кулуупка аан бастаан баяниьынан Ховров И.И., Васильев В.Р. самодеятельность кыттааччыларын быьыытынан сылдьыбыттара. Культура дьиэтигэр аккомпониатордарынан Аммосов С.С., Немков С.В., Алексеев Е.И. улэлээбиттэрэ. Бу сылларга кулуупка методист штата керуллэн «Культура утуелээх улэьитэ» Егорова А.И. ананан кэлэн сурдээх таьаарыылаахтык улэтин са5алаабыта.
Фестиваллара, самодеятельноьы керуугэ, прикладной искусство5а: мастан, туостан, тимиртэн, муостан, о.д.а. матырыйаалтан оноьууга,арааьы тигэн, оьуордаан онорууга, уруьуйга оройуонна атын нэьилиэктэртэн уксугэр бастаан кыайыылаа5ынан тахсар этилэр.Араас оноьуктарга норуот маастардара Аммосов Е.Е.,Васильев Г.Н., Копырин Н.Н.,Аммосов С.С,Аммосов А.А. уран тарбахтаах иистэнньэнэр эдьиийдии балыстыы Ульяна Васильевна, Февронья Васильевна .Пестряковалар, Х.И.Пестрякова, Е.Н. Аммосова Прибылых Н.М., туулээ5и тигээччи Сакварс Е.И. тигиилэрэ республика быыстапкаларыгар ситиьиилээхтик кыттыбыттара.
1991 с. оройуон урдунэн тыа кулууптарын икки ардыларыгар ыытыллыбыт социалистическай куоталаьыыга Уус-Куелун кулууба сыл тумугунэн 1 миэстэни ылбыта.
1992 с. культура дьиэтэ диэн аата уларыйан, Уус-Куелунээ5и «Сандал» сынньалац киинэ диэн ааттаммыта. .
1995 с. Уус -Куелун кулуубун ункууьуттэрэ улуустаа5ы фестивалга «Битии» диэн үңкүүнэн лауреат аатын ылан оройуоннааҕы Кыайыы 50 сылын юбилейнай ыьыаҕын аһар чиэскэ тиксибиттэрэ. 9 паараҕа тиийэр үңкүүһүттээх үңкүүлэри олус үчүгэйдик толороллоро. Ункууну ункуу театрын улэьитэ Лена Голубь туруорбута, уус-уран салайааччынан Бурнашев Г.В. сылдьыбыта. Ункуугэ ер кэмнэ ис сурэхтэриттэн кыьаллан ер кэмнэ убайдыы балыстыы Василий,Светлана Бурнашевтар,Е.И.Протопопова,Сакварс Л.П.,Самсонова М.П.,Говорова Е.Г.,Сухонина З.С.,Копырина А.В.,Черноградскай В.А.,Оконешников И.И.,Окоемов П.П.,Габышев Е.Е. о.д.а. кыттыбыттара.
2001 с. сана уйэ бастакы ыьыа5а диэн улуус урдунэн ыытыллыбыт конкурска Курбуьах нэьилиэгин ыьыа5а 1 миэстэни ылбыта.
«Дьүѳгэ» дьахталлар, «Дуораан» 12 киһилээх эр дьон ансаамбыллара тэриллибиттэрэ. «Дуораан» эр дьон ансамбла угус улуустаа5ы,республикатаа5ы конкурстарга кыттан дипломант,лауреат,гран – при ааттарын ылбыта
Кэнники сылларга сынньалан киин специалистара муниципальнай уонна государственнай целевой проектарга утумнаахтык кыттан 100 000 тыь. Граннары ылан кулууп ис тас кестуутэ тупсарыллыбыта.
Кулууппут дьиэтэ, хомойуох иьин, эргэрэн 2016 сыл куьунугэр кетуллубутэ. «Сандал» сынньалац киинэ билицци кэмцэ спортзал ацарыгар кеьен улэтин са5алаабыта.
Ол курдук, билигин «Сандал» сынньалаң киин иһинэн 25 куруһуоктар, уонна интириэстэринэн кулууптар үлэлииллэр. 8 киһи үлэлиир директорынан Нафанаилова Сахаяна Константиновна, худругунан Винокурова Елена Николаевна, методиһынан Борисова Айыына Александровна, оформителинэн Аммосов Петр Егорович, операторынан Аммосов Андрей Гаврильевич, хореограф Аммосова Анастасия Анатольевна, охраннигынан Афанасьева Айталина Константиновна, тех. үлэһитинэн Татаринова Галина Степановна үлэлии сылдьаллар.